چگونه و طی چه مراحلی می‌توان کمپوست قارچ دکمه‌ای مرغوب و با کیفیتی پرورش داد؟
به طور کلی کمپوست باقی مانده مواد آلی هستند که توسط میکروارگانیسم‌ها با شرایط خاص دما، رطوبت، اکسیژن و غذا تبدیل به مواد پوسیده و هوموسی می‌گردند. به منظور راندمان بالا در پرورش قارچ دکمه‌ای، اقدام به تولید کمپوست قارچ دکمه‌ای می‌نمایند تا محیطی یکسان با پارامترهای رشد ریسه کمپوست و بدون هیچ‌گونه رقیبی مانند کپک، باکتری یا ویروس، برای ملیسوم به دست آید.
کربن و نیتروژن دو عنصر و ماده مغذی در قارچ‌ها هستند که در بستر تولید قارچ باید فراهم نمود و باید از مواد اولیه مقرون به صرفه و در دسترسی استفاده نمود که این دو عنصر را در خود دارند.
انواع کمپوست
کمپوست‌ها از از نظر نوع مواد تشکیل‌دهنده به دو گروه کلی طبیعی و مصنوعی تقسیم می‌کنند.
کمپوست طبیعی
ترکیبی از کود اسب و کلش گندم است که از کود اسب‌های مسابقه‌ای استفاده می‌گردد. تهویه بهتر، بافت یکنواخت و رشد میسلیوم قارچ از مزایای این نوع کمپوست است اما به دلیل نبود کود اسب مسابقه در ایران، کمپوست طبیعی تولید نمی‌شود.
کمپوست مصنوعی
اساسی‌ترین ماده در تهیه کمپوست کلش گندم است و آن را با موادی دیگر نظیر کود مرغی، پودر سنگ گچ و غیره مخلوط می‌کنند. در ایران تنها کمپوست مصنوعی تولید می‌گردد.
تهیه کمپوست مصنوعی قارچ دکمه ای
تهیه کمپوست قارچ دکمه‌ای بر اساس زمان به دو روش کوتاه مدت و بلند مدت طبقه‌بندی می‌شود. در هر کدام از روش‌ها مواد مختلف گیاهی و حیوانی مورداستفاده قرار می‌گیرد که دارای شرایط مناسب جهت رشد بهتر مسلیوم کمپوست قارچ هستند و با گذراندن زمان کافی کمپوست قارچ دکمه‌ای را به وجود می‌آورند.
در این مقاله مراحل تهیه کمپوست قارچ دکمه‌ای در درازمدت آورده شده است.
مراحل تهیه کمپوست قارچ دکمه‌ای
پروسه تهیه کمپوست طی دو مرحله اصلی تخمیر و پاستوریزاسیون انجام می‌گیرد.
پس از هر دو مرحله و پس از گذراندن فرآیندهای مختلف، کمپوست قارج دکمه‌ای آماده بهره‌برداری می‌شود.
مرحله اول تهیه کمپوست قارچ دکمه‌ای : تخمیر
در این مرحله ابتدا آماده‌سازی کمپوست صورت می‌پذیرد که مواد خام و موجود را با هم ترکیب می‌نمایند. اغلب در هوای آزاد این کار انجام می‌گیرد.
دستور و فرمول ترکیب مواد متنوع و بسته به شرایط و مواد موجود در محیط متفاوت است. ولی دستور زیر را می‌توان با تغییرات جزئی در هر مکانی به کار برد.
مواد موردنیاز جهت تهیه کمپوست قارچ دکمه‌ای
- کلش گندم ۶۰۰۰ کیلوگرم (محیط اصلی )
- کود مرغی ۳۵۰۰ کیلوگرم ( مکملها )
- ملاس ۱۰۰ کیلوگرم ( مواد غذایی کنستانتره )
- اوره ۱۰۰ کیلوگرم ( مواد شیمیایی )
- گچ هیدراته ۴۰۰ کیلوگرم (مواد معدنی )
خصوصیات کلش گندم مصرفی :
کلش گندم تامین‌کننده کربن کمپوست است و بهتر است از نوع آبی به علت خشبی بودن و با ساقه گندم ضخیمی به طول ۲۰ تا ۳۰ سانتی‌متر استفاده گردد.
کلش خیس‌خورده به دلیل احتمال بروز کپک و گرانی مناسب نیستند. همچنین کلش باید عاری از هر گونه ناخالصی مانند خاک، مدفوع حیوانات و ساقه علف‌های هرز باشد.
طرز تهیه و آماده‌سازی کمپوست قارچ دکمه‌ای
۱. خیساندن کلش گندم
برای شروع کلش گندم را بر روی سطح بتونی که دارای زه کش هست، پاشیده و توسط شلنگ، آب پاشی می‌کنند. سپس آبی که از زه کش بیرون می‌ریزد و به آب کثیف معروف است، دوباره روی کلش‌ها پمپ می‌نمایند. برای هر تن کلش گندم حدود ۵۰۰۰ لیتر آب نیاز است. زیرا در اوایل آب را به سختی جذب می‌کند.
۲. مخلوط کردن مواد کمپوست
پس از آماده سازی کلش گندم، تمامی مواد ذکر شده به غیر از گچ را با هم ترکیب کرده و بر روی بستر بتونی زه‌کش دار قالب می‌زنند. طول بستر بسته به میزان کمپوست در تمام فصول بجز زمستان ارتفاع و عرض ۱.۲ متر و در زمستان ۱.۵ متر متغییر است.
۳. برگرداندن مواد
ادامه کار در مرحله اول ، تهیه کمپوست قارچ دکمه‌ای نیاز به زمانی بیست روزه دارد که هر ۴ روز یکبار و در مجموع چهار مرتبه مواد برگردانده می‌شوند. تنها نکته‌ای که وجود دارد که در برگرداندن سوم و چهارم گچ را به ترکیب اضافه می‌نمایند.
روز اول: مخلوط و انباشت کردن
روز چهارم: اولین برگرداندن
روز هشت: دومین برگرداندن
روز دوازدهم: سومین برگرداندن
روز شانزدهم: چهارمین برگرداندن
روز بیستم: آغاز مرحله دوم تهیه کمپوست
مرحله دوم تهیه کمپوست قارچ دکمه‌ای: پاستوریزاسیون
این مرحله در محیط سرپوشیده انجام می‌گیرد و کمپوست آماده شده در مرحله اول را با رعایت تمام شرایط لازم، توسط گرما و بخار، اقدام به پاستوریزه کردن می‌نمایند.
ابتدا کمپوست را ۸ ساعت در دمای ۶۰ درجه سانتی‌گراد قرار می‌دهند تا تمام میکروارگانیسم‌های بیماری‌زا از بین ببرند. سپس دما را بر روی ۵۲ تنظیم کرده و ۷ روز زمان می‌دهند تا با تبدیل آمونیاک به نیترات، عمل کاندیشن (شیرین کردن) بر روی کمپوست قارچ دکمه‌ای صورت پذیرد.
در این مرحله گروهی از میکروارگانیسم‌های گرما دوست، به منظور، کیفیت بهتر کمپوست قارچ دکمه‌ای در آن به شکل رگه‌های سفید ترموفیل، ظاهر می‌شود. چنانچه کمپوست سفید یک دستی از این مرحله به دست آید وارد مرحله سوم شده که امکان آلودگی در آن کم و ارزش اقتصادی بالایی دارد. اما متاسفانه هنوز در ایران اجرا نشده است.
نکات لازم جهت تهیه کمپوست قارچ دکمه‌ای
کمپوست پس از تهیه وارد محیط بذرزنی شده و پس از احتلاط با بذر به فروش می‌رسد. در پایان رعایت چند نکته در تهیه کمپوست قارچ دکمه‌ای با کیفیت و مرغوب لازم و ضروری است.
۱. بوی کمپوست آماده و مرغوب، شبیه به علف تازه چیده شده است و هرگز بوی نامطبوع آمونیاک از آن به مشام نمی‌رسد.
۲. جهت تهیه کمپوست قارچ دکمه‌ای از کلش گندم ترد باید استفاده کرد و کلش سفت اصلا مناسب نیست.
۳. رطوبت کمپوست قارچ دکمه‌ای بسیار حائز اهمیت است. جهت آزمایش میزان رطوبت، مقداری از کمپوست را با دست فشاد می‌دهند، چنانچه یک الی دو قطره آب بیرون آمد، رطوبت کافی است.درغیر این صورت و ازدیاد آب کمپوست را تبخیر کرده و یا برای جبران کمبود رطوبت به آن آب اضافه می‌نمایند.
۴. رعایت نکات بهداشتی در تهیه کمپوست قارچ بسیار مهم بوده و از تماس دست آلوده نباید به آن باید پرهیز کرد.
